Dobroczynne działanie popularnego botoksu w neurologii

Toksyna botulinowa (potocznie nazywana botoksem lub jadem kiełbasianym) kojarzona jest głównie z zabiegami medycyny estetycznej, lecz zakres jej zastosowań terapeutycznych w medycynie znacznie wykracza poza te granice. Obecnie leczenie toksyną botulinową obejmuje szerokie spektrum schorzeń neurologicznych. Mechanizm działania tej substancji polega na blokowaniu neuroprzekaźnictwa w złączach nerwowo-mięśniowych oraz w zazwojowych włóknach autonomicznych unerwiających gruczoły. Toksyna botulinowa podawana jest w postaci iniekcji domięśniowych lub podskórnych, a efekt leczniczy zależy od zastosowanej dawki. Obecnie na rynku międzynarodowym dostępne są cztery preparaty toksyny botulinowej.

ZASTOSOWANIE TOKSYNY BOTULINOWEJ W NEUROLOGII

Spastyczność kończyn

Spastyczność jest formą wzmożonego napięcia mięśniowego. W badaniu klinicznym charakteryzuje się oporem podczas wykonywania ruchu biernego w stawie. Może ona w znacznym stopniu ograniczyć wykonywanie ruchów czynnych, zmniejszać ich zakres i być źródłem bólu. Wiąże się też z ograniczeniem możliwości rehabilitacji chorego. Spastyczność mięśni jest zjawiskiem polietiologicznym, może być manifestacją kliniczną wielu schorzeń. Pacjenci ze spastycznością poudarową kończyn mogą być leczeni toksyną botulinową w ramach programu lekowego realizowanego przez NFZ. 

Dystonie ogniskowe i połowiczy kurcz twarzy

Dystonie są to zaburzenia ruchowe, które charakteryzują się występowaniem niezależnych od naszej woli skurczów mięśniowych, powodujących mimowolne, niekontrolowane ruchy i ułożenia różnych części ciała. W wielu przypadkach przyczyna dolegliwości pozostaje nieznana, część ma podłoże genetyczne lub jest wynikiem zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. 

Dystonie dzielimy na ogniskowe, segmentalne i uogólnione. 

Dystonie ogniskowe ograniczają się tylko do jednego obszaru ciała i zajmują tylko jedną grupę mięśni poprzecznie prążkowanych. Do czynników nasilających objawy dystoniczne należą m.in.: zmęczenie, sytuacje stresowe, gorączka. U niektórych pacjentów stwierdza się tzw. triki czuciowe, tj. chwilowe zmniejszenie się objawów dystonii pod wpływem dotyku.

Do dystonii ogniskowych zaliczamy:

• kurcz powiek (blepharospasumus) – polega na mimowolnych skurczach mięśni okrężnych oczu, powodujących zaciskanie powieki, niekiedy tak silne, że niemożliwe staje się otworzenie oczu – tzw. ślepota czynnościowa. Kurcz powiek początkowo często diagnozowany jest błędnie jako zaburzenia elektrolitowe, głównie niedobór jonów magnezu i leczony przez lekarzy POZ suplementami diety.

• dystonię szyjną (torticocolis), która spowodowana jest wzmożoną aktywnością kilku mięśni szyi, zazwyczaj działających synergistycznie podczas ruchów skrętnych głowy, co skutkuje przymusowym przechyleniem głowy i szyi do boku, do tyłu lub do przodu, czasem ze zwróceniem twarzy w stronę przeciwną,

• dystonię krtaniową (dystonia laryngealis), która obejmuje mięśnie krtani, co skutkuje trudnościami z mówieniem i emisją głosu. Leczenie chorych dotkniętych tą postacią dystonii prowadzone jest wyłącznie w ośrodkach wysokospecjalistycznych.

Z kolei połowiczy kurcz twarzy (hemispasmus facieci) nie jest dystonią, lecz objawem uszkodzenia nerwu twarzowego. Objawia się nieregularnymi i niezależnymi od naszej woli kurczami mięśni połowy twarzy z zaciskaniem powiek i zrywaniem kącika ust.

Włączenie pacjenta do programu lekowego z zastosowaniem toksyny botulinowej wymaga spełnienia odpowiednich kryteriów określonych przez NFZ.

CZY LECZENIE TOKSYNĄ BOTULINOWĄ JEST BEZPIECZNE? 

Stosowanie toksyny botulinowej jest stosunkowo bezpieczne. Szczególną ostrożność należy zachować, gdy pacjenci: przyjmują doustne antykoagulanty, mają nasilone zmiany skórne, mają niską masę ciała, leczą się z powodu miopatii, czy mają zaburzenia połykania. W przypadku stosowania toksyny botulinowej występują niekiedy nieliczne powikłania, m.in.: lokalne osłabienie mięśni sąsiednich, uogólnione osłabienie mięśni (w przypadku stosowania dużych dawek leku), zespół grypopodobny, zaczerwienienie w miejscu podania, opadanie kącika ust, opadanie powieki. Skutki uboczne działania toksyny botulinowej są całkowicie odwracalne i ustępują samoistnie po kilku tygodniach.

CZY MOŻLIWE JEST TRWAŁE WYLECZENIE ZA POMOCĄ TOKSYNY BOTULINOWEJ?

Toksyna botulinowa nie leczy przyczyny choroby, a jedynie działa hamująco na jej objawy. Ma ona określony okres półtrwania, po którym ulega rozpadowi, co skutkuje nawrotem dolegliwości. Wymagane jest powtarzanie iniekcji toksyny botulinowej co min. 3 miesiące, aby utrzymać dobry efekt terapeutyczny. 

Toksyna botulinowa daje możliwość skutecznego kontrolowania objawów chorób neurologicznych, na które współczesna medycyna nie ma skutecznego lekarstwa przyczynowego. Pozwala pacjentom na powrót do normalnego funkcjonowania w życiu codziennym oraz znacznie podnosi komfort życia. 

W Szpitalu Specjalistycznym im. Świętej Rodziny w Rudnej Małej realizowane są obecnie programy lekowe z zastosowaniem toksyny botulinowej w zakresie leczenia dystonii ogniskowych, połowiczego kurczu twarzy oraz spastyczności poudarowej w obrębie kończyn.