Możliwości terapii RehaCom w leczeniu pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych w przebiegu chorób neurologicznych

Funkcje poznawcze, inaczej nazywane procesami poznawczymi, służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu i obejmują między innymi takie obszary jak: pamięć, uwaga, mowa, postrzeganie oraz bardziej złożone procesy, takie jak: myślenie abstrakcyjne, wykonywanie obliczeń, podejmowanie decyzji, tworzenie pojęć, formułowanie sądów i wykonywanie złożonych ruchów celowych.

Zaburzenia funkcji poznawczych są odzwierciedleniem patologii centralnego układu nerwowego zarówno na poziomie strukturalnym, jak i funkcjonalnym. Do głównych kategorii czynników jednoznacznie związanych z zaburzeniem funkcji poznawczych należą: zaburzenia świadomości, procesy otępienne i choroby psychiczne.

Problem zaburzeń funkcji poznawczych staje się jednym z czołowych zagadnień naszych czasów. Wiele już wiemy na temat neuropsychologicznych konsekwencji uszkodzenia mózgowia, w tym występowania specyficznych form zaburzeń poznawczych, np. w stwardnieniu rozsianym, czy w zaburzeniach psychicznych i o ile postęp niewątpliwie dotyczy diagnozy, wiele jeszcze jest do zrobienia w zakresie oddziaływań terapeutycznych.

W dalszym ciągu najbardziej powszechną formą terapii jest leczenie farmakologiczne, jednak bez dodatkowego wspomagania może okazać się znacznie mniej efektywne. Kompleksowe leczenie chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych powinno obejmować także systematyczną terapię skoncentrowaną na usprawnianiu deficytu poznawczego. Mowa tutaj o terapii neuropsychologicznej, neurologopedycznej oraz terapii psychologicznej zarówno w kontekście psychoterapii indywidualnej, grupowej (w rozumieniu grup wsparcia), jak i psychoedukacji pacjenta oraz jego rodziny.

Niepełnosprawność związana z nabytymi zaburzeniami funkcji poznawczych staje się obecnie problemem postrzeganym w kategoriach niepełnosprawności fizycznej czy też intelektualnej, w przypadku których nie mamy wątpliwości, jak bardzo utrudniająco mogą wpływać na życie codzienne, w zależności od stopnia zaburzeń. Rosnące trudności związane z niepełnosprawnością w wyniku nabytego uszkodzenia mózgu oraz długoterminowa opieka nad chorymi przyczyniły się do zainteresowania badaczy różnych dziedzin tzw. neuronauk problematyką terapii. Jednym z kierunków badań jest obszar neurotechnologii, wiążący wiedzę medyczną, neuropsychologiczną i neurologopedyczną ze współczesnymi możliwościami technologicznymi i informatycznymi.

W wyniku ich pracy powstają programy mulitimedialne wykorzystywane w terapii zaburzeń poznawczych. Jednym z częściej stosowanych programów terapii zaburzeń poznawczych w Polsce jest system RehaCom, który od dwóch dekad stosowany jest z powodzeniem w wiodących klinikach i ośrodkach rehabilitacyjnych na całym świecie. W Polsce pierwszym ośrodkiem wykorzystującym RehaCom w rehabilitacji chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych był Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Od listopada program ten dostępny jest również dla pacjentów Szpitala im. Św. Rodziny.

Czym jest RehaCom? Jest to komputerowy system terapii zaburzeń poznawczych składający się z różnorodnych zestawów treningowych skoncentrowanych na terapię konkretnych zaburzeń poznawczych (zaburzeń pamięci, uwagi, funkcji wzrokowo-przestrzennych, zdolności wzrokowo-motorycznych, funkcji wykonawczych, m.in. planowania, myślenia logicznego). System RehaCom znajduje zastosowanie w terapii zaburzeń poznawczych w wielu schorzeniach związanych z patologią mózgu, m.in. tych spowodowanych chorobami naczyń mózgowych, chorobami demielinizacyjnymi (np. stwardnienie rozsiane), chorobami neurodegeneracyjnymi (np. choroba Alzheimera), urazem czaszkowo-mózgowym, a także w przypadku innych czynników etiologicznych, np. zapalnych, toksycznych uszkadzających ośrodkowy układ nerwowy.

Ze względu na konieczny w przypadku pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych pragmatyzm w użytkowaniu system RehaCom jest łatwy i przyjazny w obsłudze. Wszystkie funkcje systemu posiadają zrozumiałą instrukcję, a komunikacja pacjenta z systemem odbywa się za pośrednictwem specjalnie skonstruowanego panelu przystosowanego także dla osób z ograniczeniami ruchowymi kończyn górnych. Program obsługiwany jest na ogół przez psychologów, którzy po dokonaniu diagnozy dobierają zindywidualizowany sposób postępowania terapeutycznego.

Istotą terapii w oparciu o system RehaCom jest zasada neuroplastyczności mózgu. W myśl powiedzenia „trening czyni mistrza” – w przypadku osób z zaburzeniami funkcji poznawczych trening umożliwia regenerację uszkodzonych komórek nerwowych, czy też powstanie nowych połączeń sieci neuronowej. Dla porównania, podobnie jak w sytuacji systematycznej rehabilitacji ruchowej możliwe jest zmniejszenie się, bądź wycofanie niedowładów, tak w odniesieniu do terapii zaburzeń funkcji kognitywnych, trening stymuluje poprawę funkcjonowania poznawczego.

Wyniki najnowszych badań naukowych pokazują dużą efektywność zastosowania sytemu RehaCom, np. w przypadku pacjentów ze stwardnieniem rozsianym, co stało się dla nas inspiracją w zakresie poszerzenia możliwości terapii naszych pacjentów nie tylko z diagnozą SM.

Jednocześnie należy pamiętać o wspomnianych wcześniej kierunkach oddziaływań terapeutycznych, mianowicie terapii psychologicznej wspierającej w procesie adaptacji do trudnej sytuacji, jaką jest funkcjonowanie z zaburzeniami poznawczymi oraz psychoedukacji, również w kontekście poszukiwania rozwiązań pomagających zminimalizować skutki deficytu w kontekście diagnozy funkcjonalnej (protezowanie deficytu poznawczego, np. protezowanie zaburzeń pamięci, korzystając z notatników, kalendarzy, czy też dostępnych aplikacji na smartfonach). Jest to bardzo ważny element wspomagający proces leczenia i opieki nad chorymi, którzy po uzyskaniu diagnozy, często w warunkach szpitalnych, wracają do swojego naturalnego środowiska. Niewątpliwie istotnym warunkiem skutecznej terapii jest czas rozpoczęcia rehabilitacji po otrzymaniu diagnozy. Aktualnie w ramach NFZ w zakresie świadczeń terapeutycznych w odniesieniu do terapii zaburzeń poznawczych pomoc uzyskują jedynie pacjenci po udarach mózgu już na etapie leczenia ostrej fazy udaru na Oddziale Udarowym, następnie na Oddziale Rehabilitacji.

Wspomaganie leczenia pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych ma zatem wielokierunkowy charakter i wymaga zaangażowania zarówno specjalistów lekarzy, psychologów, logopedów, fizjoterapeutów, a także osób związanych z szeroko rozumianą pomocą społeczną oraz oczywiście rodzin i opiekunów osób chorych. Ze względu na obciążenia związane z inwalidyzacją w wyniku deficytów poznawczych wszyscy pacjenci z takimi zaburzeniami powinni zostać jak najszybciej poddani kompleksowej terapii, w tym również terapii wspomaganej systemem komputerowym RehaCom.

Więcej informacji uzyskają Państwo

w Szpitalu Specjalistycznym im. Świętej Rodziny.

Rudna Mała 600, 36-060 Głogów Młp.,

tel. 17 866 67 00, 503 193 800, www.klinika-rzeszow.pl