IBS u dzieci – jak wspierać najmłodszych w nowym roku szkolnym?

Początek roku szkolnego to dla wielu dzieci i rodziców czas ekscytacji, ale też stresu i powrotu do rutyny, która może ujawnić lub nasilić problemy zdrowotne. Jednym z coraz częściej diagnozowanych zaburzeń u dzieci jest zespół jelita drażliwego (IBS), który objawia się m.in. przewlekłymi bólami brzucha, biegunkami lub zaparciami. Choć nie zagraża bezpośrednio życiu, znacząco wpływa na jego jakość, zwłaszcza w środowisku szkolnym. Dlatego warto wiedzieć, na co zwrócić uwagę i jak skutecznie pomóc dziecku zmierzyć się z tą trudną, ale możliwą do opanowania dolegliwością.

Czym jest IBS?

Zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) został zdefiniowany jako przewlekły, nawracający ból brzucha, któremu mogą towarzyszyć zaparcia, biegunki i wzdęcia, jednak bez obecności wad anatomicznych przewodu pokarmowego[1]. Mimo, że nie wywołuje on groźnych powikłań i nie skraca czasu życia pacjenta, znacząco pogarsza jego jakość.

Objawy oraz diagnozowanie

Stawianie diagnozy odbywa się na podstawie objawów, dlatego na początku należy wykluczyć inne choroby i zbadać, czy w jelitach dziecka występują potencjalne zmiany organiczne. Zespół jelita drażliwego charakteryzuje się występowanie ciągłego bólu brzucha po spożyciu posiłku. Dolegliwościom towarzyszą również wszelkiego rodzaju problemy z wypróżnianiem, w tym biegunki, zaparcia oraz wzdęcia, utrzymujące się przez dłuższy okres – co najmniej 3 miesięcy. Oddawanie stolca częściej niż trzy razy dziennie (w przypadku biegunek) lub rzadziej niż trzy razy w tygodniu (w przypadku zaparć) powinno wzbudzić czujność rodzica i skłonić do konsultacji z lekarzem. Z tego powodu kluczowe jest uważne obserwowanie dziecka na co dzień i reagowanie na wspomniane objawy, a dzięki szybkiemu rozpoznaniu problemu można znacząco poprawić skuteczność leczenia[2].

Diagnozowanie IBS u dzieci jest trudne, ponieważ nie istnieje jedno badanie, które potwierdza tę chorobę. Objawy, takie jak ból brzucha, biegunki czy zaparcia trudno jednoznacznie zmierzyć, a badania zwykle nie pokazują nieprawidłowości. Dodatkowo, u dzieci symptomy bywają niespecyficzne i mogą przypominać inne choroby, które musimy wykluczyć, jak celiakia czy alergie pokarmowe.

Często zauważamy też związek między objawami a stresem, dlatego skuteczne leczenie zwykle wymaga podejścia wielospecjalistycznego, z udziałem nie tylko lekarza, ale też dietetyka i psychologa – komentuje dr inż. Oliwia Zakerska-Banaszak, laureatka konkursu Fundacji Biocodex Microbiota Foundation.

Przyczyny

Mimo ciągłego pogłębiania wiedzy na temat zespołu jelita drażliwego, przyczyna jego powstania nie jest jednoznacznie określona. Występowanie choroby wynika na pewno z wielu czynników[3], a u dzieci może mieć to również związek z faktem, że układ pokarmowy nadal się rozwija i jest szczególnie wrażliwy na zmiany w sposobie odżywiania. Wśród dzieci z IBS można również zaobserwować zależność, że objawy często nasilają się w odpowiedzi na stresujące sytuacje życiowe.

Należy podkreślić, że przyczyny tego schorzenia są wyjątkowo złożone. Uważam, że na jego rozwój wpływa wiele czynników, zaczynając od zaburzeń równowagi w mikrobiocie jelitowej, których następstwem są nieprawidłowości w komunikacji między jelitami a mózgiem, przez przebyte infekcje przewodu pokarmowego, aż po nawyki żywieniowe. Nie można też pominąć roli czynników psychologicznych, takich jak stres w domu, w szkole czy w relacjach społecznych, który często nasila objawy. Dodatkowo, istnieje komponenta genetyczna, która może mieć swój udział, choć nie jest głównym sprawcą.

Warto zaznaczyć, że mimo wielu badań w tej dziedzinie, nadal nie znamy jednoznacznej przyczyny powstawania IBS u dzieci. To najprawdopodobniej suma kilku mechanizmów, które u różnych pacjentów mogą mieć różne znaczenie. Dlatego temat ten nadal pozostaje przedmiotem intensywnych badań i ciągłego doskonalenia metod diagnostycznych oraz terapeutycznych – mówi dr inż. Oliwia Zakerska-Banaszak, laureatka konkursu Fundacji Biocodex Microbiota Foundation.

Leczenie IBS u dzieci

Nie da się całkowicie wyleczyć z zespołu jelita drażliwego, dlatego terapia znacznie skupia się na zmniejszeniu do minimum uciążliwych dolegliwości, poprawiając tym samym jakość życia. Największą skuteczność można uzyskać dzięki współpracy pediatry, dietetyka, gastrologa dziecięcego oraz często psychologa. Taki zespół lekarzy, będący w ciągłym kontakcie z rodzicami i młodym pacjentem, zwiększa efektywność leczenia problemów związanych z tą chorobą. Pierwszym krokiem jest zebranie jak najdokładniejszego wywiadu, który nakieruje lekarzy na czynniki skutkujące rozwojem choroby. Na tym etapie ważne jest zbudowanie więzi zaufania pomiędzy lekarzem, a chorującym dzieckiem, by czuło się swobodnie i mogło otwarcie mówić o objawach. Po konsultacji lekarz może zalecić terapię farmakologiczną w zależności od potrzeb, leki na biegunkę lub zaparcia[4]. Polecane są też probiotyki, które podawane w odpowiednich ilościach i przez odpowiedni czas wykazują pozytywny efekt[5].

Dla młodych pacjentów często stosowana jest również terapia psychologiczna z udziałem rodziców. Taka terapia wykorzystuje ćwiczenia relaksacyjne, trening progresywnej relaksacji mięśni, wyuczenie sposobów redukowania stresu, tłumienie nadmiernych reakcji oraz trening asertywności społecznej, które wspierają dziecko w efektywnym zarządzaniu stresem[6].

Dieta

Ważna zmiana jaka powinna nastąpić w przypadku podejrzenia zespołu drażliwego jelita to poprawa nawyków żywieniowych. Dieta, w zależności od postaci choroby, powinna się różnić, dlatego niezbędny jest kontakt z dietetykiem, który pomoże dobrać odpowiednie produkty oraz doradzi czego uniknąć.

W przypadku zaparć zalecane jest spożycie:

• warzyw i owoców (np. marchew, buraki, jabłka – najlepiej gotowane lub pieczone),
• pełnoziarnistych produktów zbożowych (np. płatki owsiane, pieczywo razowe),
• siemienia lnianego,
• śliwek suszonych,
• nasion i orzechów (w małych ilościach),
• płynów (woda niegazowana, kompoty i soki).

Należy raczej unikać produktów, które powodują wzdęcia, czyli takich jak groch, fasola, kawa, mocna herbata oraz inne ciężkostrawne potrawy.

W przypadku biegunki zalecane jest spożycie:

• białego pieczywa i sucharków,
• ryżu, ziemniaków, kaszy mannej,
• gotowanych warzyw (np. marchew, dynia),
• bananów, jabłek bez skórki,
• chudego mięsa (gotowane lub duszone).

Jednocześnie należy unikać produktów zawierających nabiał, słodziki, rośliny strączkowe i kapustne, a także tłustych i smażonych potraw [7].

Co jeszcze można zrobić jako rodzic?

W codziennym funkcjonowaniu dziecka z zespołem jelita drażliwego ogromne znaczenie mają nawyki, które wspierają jego zdrowie i samopoczucie. Warto wspólnie z dzieckiem stworzyć listę produktów, które nasilają objawy choroby i pomóc w świadomym unikaniu ich. Równocześnie należy dbać o regularne, dobrze zbilansowane posiłki oraz codzienne picie odpowiedniej ilości płynów. Bardzo ważnym elementem wsparcia jest pomoc maluchowi w radzeniu sobie ze stresem. Rozmowa i obserwacja mogą pomóc zidentyfikować sytuacje, które wyraźnie nasilają objawy, jeśli to np. lekcje gry na gitarze wywołują napięcie, lepiej poszukać innych zajęć[8].

Nie można też zapominać o aktywności fizycznej, która wspiera zarówno układ trawienny, jak i psychiczny. Codzienny ruch, nawet w formie prostych spacerów, może okazać się skuteczną metodą łagodzenia objawów IBS. Wspólne wycieczki to także szansa na budowanie więzi i wzajemne poznawanie siebie w spokojnej, naturalnej atmosferze.

Wszystkie te działania, choć z pozoru drobne, mają ogromne znaczenie w codziennym funkcjonowaniu dziecka z IBS. To właśnie one tworzą bezpieczne i wspierające środowisko, które pomaga lepiej radzić sobie z chorobą.

---

[1] https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/zespol-jelita-drazliwego-ibs-objawy-przyczyny-i-leczenie,176,n,192

[2] https://www.mojbrzuch.pl/zespol-jelita-drazliwego-u-dzieci/

[3] https://forumpediatrii.pl/artykul/zespol-jelita-nadwrazliwego-u-dzieci

[4] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0031393910700548

[5] https://www.mojbrzuch.pl/zespol-jelita-drazliwego-u-dzieci/

[6] https://forumpediatrii.pl/artykul/zespol-jelita-nadwrazliwego-u-dzieci

[7] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0031393910700548

[8] https://www.mojbrzuch.pl/zespol-jelita-drazliwego-u-dzieci/