Kolonoskopia. Badanie ratujące życie

Nowotwór jelita grubego to nowotwór złośliwy, najczęściej gruczolakorak (zlokalizowany w okrężnicy lub odbytnicy), który rozwija się na podłożu stanów przedrakowych. Zaliczamy do nich gruczolaki, zespoły genetyczne (np. polipowatość rodzinna), chorobę Leśniowskiego-Crohna oaz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego znacznie wzrasta po 50 roku życia. Szczyt zachorowań przypada pomiędzy 60 a 75 rokiem życia. Oprócz procesów starzenia organizmu, w tym układu odpornościowego, dodatkowym czynnikiem ryzyka jego rozwoju mogą być skłonności genetyczne. Co prawda z badań wynika, że taki związek istnieje tylko w przypadku 5 proc. nowotworów jelita grubego, niemniej jednak osoby, w których rodzinach choroba wystąpiła, wcześniej powinny zwrócić szczególną uwagę na działania profilaktyczne. Bardzo ważny jest styl życia i sposób odżywiania się. Uważa się, że rozwojowi raka jelita grubego może sprzyjać dieta uboga w błonnik oraz szkodliwe substancje zawarte w pożywieniu. Ryzyko zachorowania zwiększają też: palenie papierosów i zbyt duża konsumpcja alkoholu .

Objawy

Niepokój nasz powinny wzbudzić: – dokuczliwe zaparcia – gdy rak się rozwija (czyli, gdy rozrastają się polipy wewnątrz jelita) zmniejsza się jego wewnętrzny przekrój (tzw. światło jelita), w przypadku bardzo zaawansowanego raka może to doprowadzić do niedrożności jelita; – zmiana rytmu wypróżnień, której nie można wytłumaczyć zmianą diety lub trybu życia; -biegunki połączone z oddawaniem dużej ilości gazów, które utrzymują się przez wiele tygodni; – anemia, którą najczęściej odczuwamy w postaci osłabienia sprawności, większej podatności na zmęczenie i podwyższonej temperatury; – bóle w dole brzucha i dolnych partiach pleców, uczucie dyskomfortu, nudności, wymioty i trudności w przełykaniu; – nudności oraz poczucie niepełnego wypróżnienia; – ślady krwi na papierze lub bieliźnie, krwawienia z odbytu, tu bardzo ważne jest odgraniczenie krwawień, które mogą być spowodowane pęknięciem guzków krwawniczych, czyli hemoroidów. Każdy z tych objawów powinien nas skłonić do wizyty u lekarza.

Kolonskopia to badanie endoskopowe, które od wewnątrz pozwala ocenić zmiany jelita grubego, najczęstszymi zmianami są nowotwory.

Rak jelita grubego to jeden z bardziej podstępnych nowotworów, bo rozwija się nie dając przez wiele lat żadnych objawów. Zanim ostro zaatakuje może minąć nawet 10 lat. Jest najczęściej występującym nowotworem w łącznej populacji kobiet i mężczyzn.

Jest przyczyną 655.000 zgonów w ciągu roku na świecie. Najwyższe wskaźniki zapadalności notuje się w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej, a najniższe w rozwijających się krajach Afryki i Azji.

Co roku na raka jelita grubego zapada ponad 14.000 Polaków, z czego ponad 9.000 umiera.

Polip jelita grubego. Diagnostyka

Złotym standardem w rozpoznawaniu raka jelita grubego jest kolonoskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Wykorzystuje się również USG jamy brzusznej oraz tomografię komputerową w celu odnalezienia ewentualnych przerzutów. Do badań przesiewowych (obejmujących kobiety i mężczyzn po 50 r.ż.) za liczamy: badanie kału na krew utajoną (co rok), fiberosigmoidoskopię (co 5 lat), kolonoskopię (co 10 lat). W przypadku osób zwiększonym ryzyku zachorowania (np. po usunięciu polipów) wykonuje się badanie w zależności od wyniku histopatologicznego usuniętych polipów.

Leczenie

Leczenie raka jelita grubego zależne jest od histopatologicznego stopnia zaawansowania choroby i ewentualnego jej rozsiewu. Podstawową metodą terapeutyczną jest całkowita resekcja guza z zachowaniem odpowiedniego marginesu oraz wycięcie okolicznych węzłów chłonnych. W przypadku nieoperacyjnych guzów odbytnicy możliwe jest wcześniejsze zastosowanie radioterapii w celu zmniejszenia masy nowotworu, który stanie się możliwy do resekcji. Pooperacyjne schematy leczenia obejmują zastosowanie chemioterapii po resekcji guza. Raki nieresekcyjne wymagają włączenia chemioterapii. Leczenie paliatywne (w przypadku zwężeń) obejmuje stenty, ablacja laserowa, koagulacja argonowa, stomia omijająca.

Profilaktyka pierwotna

Zapobieganie rakowi jelita grubego, składa się z trzech etapów. Etap pierwszy, profilaktyka pierwotna, to zapobieganie rozwojowi choroby poprzez eliminację zewnętrznych czynników ryzyka lub zmniejszenie narażenia na nie.

Profilaktyka dietetyczna

Dieta chroniąca przed zachorowaniem nie powinna dostarczać nadmiernych ilości energii. Odpowiedni musi być w niej także udział energii pochodzącej z tłuszczów (do 30%). Dieta powinna być zrównoważona – oprócz produktów pochodzenia zwierzęcego powinny w niej również znajdować się składniki roślinne. W ten sposób ogranicza się zawartość w pożywieniu szkodliwych nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. Wskazane jest również zastępowanie potraw pieczonych na ruszcie i smażonych produktami gotowanymi w wodzie lub na parze. Należy również ograniczać udział w diecie wyrobów wysoce przetworzonych, w tym wędzonych i konserwowanych chemicznie. Przed zachorowaniem na raka jelita grubego chroni nas także dieta bogata w włókno pokarmowe (błonniki) oraz przeciwutleniacze. W praktyce odpowiedni poziom włókna pokarmowego zapewnia regularne spożywanie produktów pełnoziarnistych (ciemnego pieczywa, musli) oraz warzyw i owoców. Powinny one znaleźć się w każdym posiłku w ciągu dnia. Warzywa i owoce korzystne są również ze względu na dużą zawartość przeciwutleniaczy. Należą do nich witaminy (A, C oraz E), substancje mineralne (przede wszystkim selen) oraz wiele związków roślinnych (tak zwanych polifenoli).

Codziennie należy spożywać przynajmniej kilogram warzyw i owoców. Wskazane jest również zastępowanie czarnej herbaty bogatą w przeciwutleniacze herbatę zieloną.

Wykazano, że przed zachorowaniem na raka jelita grubego chroni również odpowiedni poziom wapnia w diecie. Jony wapnia przeciwdziałają nadmiernemu namnażaniu się komórek nabłonka jelita grubego. Z tego względu w codziennej diecie powinno znaleźć się 800-1000 mg wapnia. Dobrym jego źródłem są chude przetwory mleczne, owoce strączkowe, soja, kapusta oraz niegazowana woda mineralna o dużej zawartości wapnia. Ważne, by jeść produkty świeże i wysokiej jakości.

Ryzyko zachorowania wzrasta w przypadku obecności w diecie zjełczałych tłuszczów, a także produktów spleśniałych, które najczęściej zawierają znaczne ilości mykotoksyn o działaniu rakotwórczym.

W diecie powinno być również jak najmniej produktów zapierających, takich jak kakao, czekolada, kawa czy mocna herbata. W celu niedopuszczenia do zaparć należy wypijać codziennie odpowiednie ilości płynów (co najmniej 2 l – najlepiej wody mineralnej i soków).

Profilaktyka niezwiązana z dietą

Wykazano, że nawet pół godziny umiarkowanego wysiłku fizycznego (intensywny spacer, jazda na rowerze, pływanie) każdego dnia znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe jelita grubego oraz na raka piersi u kobiet.

Z wielu badań wynika, że osoby, które regularnie przyjmują aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, jak ibuprofen czy naproksen, mają od 20 do 50% niższe ryzyko rozwoju polipów i zachorowania na raka jelita grubego. Należy jednak pamiętać, że niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą powodować podrażnianie i krwawienia błony śluzowej żołądka. Z tego względu w profilaktyce raka jelita grubego i polipów wskazane jest przyjmowanie wyłącznie tych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które wchłaniają się w jelitach (na przykład polopiryny dojelitowej). Oczywiście decyzję o tej formie profilaktyki należy podjąć w porozumieniu z lekarzem i pod jego kontrolą.

U kobiet ryzyko zachorowania na raka jelita grubego może obniżać też hormonalna terapia zastępcza (HTZ) przyjmowana po menopauzie. HTZ zmniejsza także prawdopodobieństwo rozwoju osteoporozy. Należy jednak pamiętać, że przyjmowanie hormonów zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, zakrzepów oraz raka piersi i trzonu macicy. Z tego powodu decyzja o rozpoczęciu HTZ w okresie około menopauzalnym zawsze powinna być podejmowana po szczegółowej konsultacji z lekarzem.