Kolonoskopia a rak jelita grubego. 20 minut, które może uratować życie

Kolonoskopię uznaje się w powszechnej opinii za badanie obciążające pacjenta i trudno z tym dyskutować: wymaga dość uciążliwego przygotowania, a okoliczności badania wprawiają niektórych pacjentów w zakłopotanie. Kolonoskopia to badanie, którego wiele osób unika ze strachu – bojąc się, że jest krępujące, nieprzyjemne i bolesne. Z reguły wcale takie nie jest. I często ratuje życie.

Kolonoskopia jest badaniem diagnostycznym wykonywanym z powodu wystąpienia objawów sugerujących obecność patologii w obrębie jelit, np. niedokrwistości, obecności krwi w stolcu, bólów brzucha, zmiany rytmu wypróżnień, zaparć stolca lub biegunki, które mogą być wyrazem chorób zapalnych jelit takich jak: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy zapalenia na tle infekcyjnym. Badanie pozwala ocenić stopień nasilenia i zasięg zmian zapalnych i dzięki temu ustalić optymalny sposób leczenia.

Ponadto, badanie to jest przede wszystkim bardzo ważnym elementem profilaktyki raka jelita grubego. Znakomity odsetek ognisk raka jelita grubego, sięgający nawet 90 proc. przypadków rozwija się z polipów, które są zmianami łagodnymi i mogą z czasem, w ciągu około 10 lat obecności w jelicie, nabyć cech nowotworu złośliwego (raka). Nowotwór ten w większości przypadków rozwija się przez długi czas, co pozwala lekarzowi, w razie postawienia wczesnej diagnozy,  na wyleczenie i powrót chorego do pełni zdrowia. Jednak by osiągnąć sukces, należy dążyć do objęcia jak największego odsetka populacji badaniami profilaktycznymi, pozwalającymi na niedopuszczenie do zachorowania lub rozpoznania choroby nowotworowej we wczesnej, znacznie lepiej rokującej fazie. Ważne jest również by, zarówno pacjent jak i lekarz, nie bagatelizowali objawów alarmowych ze strony przewodu pokarmowego. Najbardziej typowe objawy to: obecność krwi w stolcu, zmiana rytmu wypróżnień,  utrata masy ciała nieuzasadniona zmianą diety lub zwiększeniem aktywności fizycznej oraz nieprawidłowości w badaniach dodatkowych:  niedokrwistość i dodatni test na krew utajoną w stolcu.

Najlepszą metodą wczesnego wykrycia raka jelita jest kolonoskopia

Kolonoskopia to badanie, które umożliwia obejrzenie wnętrza całego jelita grubego przy użyciu giętkiego endoskopu (kolonoskopu) o grubości palca wskazującego. Głównym celem wykonywania kolonoskopii jest ocena błony śluzowej jelita grubego. Dzięki technice światłowodowej, urządzenie rejestruje obraz i przesyła go na ekran monitora. Kolonoskopia pozwala wykryć i usunąć polipy, które mogą się z czasem przekształcić w nowotwór złośliwy.

Kolonoskopia ma tę zaletę, że w razie wykrycia polipów, można je w czasie badania usunąć i wysłać do analizy histopatologicznej, wykazującej czy jest to na pewno guz łagodny. Jest to zasadnicza, poza większą czułością wykrywalności zmian, przewaga badania endoskopowego nad metodami radiologicznymi np. wirtualną kolonoskopią. W części przypadków, usunięcie podczas wykonywanej kolonoskopii, polipa z ogniskiem raka, przy spełnieniu pewnych kryteriów wycięcia, może być postępowaniem definitywnym w procesie leczenia i taki chory unika leczenia operacyjnego. Kolonoskopię można wykonać bez znieczulenia lub w sedacji, bądź w krótkotrwałym znieczuleniu dożylnym. Decyzję o  znieczuleniu podejmują pacjent i lekarz.

Kolonoskopii nie wykonuje się w pewnych sytuacjach klinicznych będących zagrożeniem dla chorego. Są to sytuacje związane z sytuacją miejscową, np. ciężki rzut choroby zapalnej jelit, objawy zapalenia uchyłków jelita grubego, cechy zapalenia otrzewnej czy objawy perforacji przewodu pokarmowego, jak również  stany niezwiązane z przewodem pokarmowym takie jak: niestabilna choroba wieńcowa, świeży zawał mięśnia sercowego, niewydolność serca w zaawansowanym stadium, zaburzenia krzepnięcia krwi, ostra niewydolność oddechowa. Badania nie wykonuje się również u pacjentek w ciąży (2. i 3. trymestr).

Kto i jak często powinien poddać się badaniu

Rak jelita grubego to drugi pod względem zachorowalności nowotwór złośliwy w Europie – co roku diagnozuje się go u ponad 400 tys. Europejczyków. Przeszło połowa z nich umrze z powodu zbyt późno postawionej diagnozy (tylko wczesne rozpoznanie daje dużą szansę wyleczenia). W Polsce przeżycia pięcioletnie pacjentów chorujących na raka jelita grubego nie przekraczają 28 proc. (średnia europejska to 50 proc., w USA – 80 proc.). Prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego wzrasta z wiekiem – 90% zdiagnozowanych przypadków dotyczy pacjentów powyżej 50. roku życia. Szczególnie czujne powinny być osoby, w rodzinie których rozpoznano wcześniej raka jelita grubego, chorujący ponad 8 lat na przewlekłą, nieswoistą zapalną chorobę jelit (z wyłączeniem postaci ograniczonej do odbytnicy – ta nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka powyżej poziomu dla populacji) oraz z rodzinnymi zespołami polipowatości.

Zespół polipowatości rodzinnej to uwarunkowane genetycznie schorzenie,  powodujące, że w jelicie grubym dotkniętej nim osoby, powstają setki polipów. Ryzyko zachorowania na raka jelita grubego w zależności od typu zespołu wynosi wtedy od 80 do 100 proc. U takich pacjentów trzeba wykonywać kolonoskopię już od 12.-14. roku życia, a następnie kierować tych chorych w odpowiednim czasie do leczenia  chirurgicznego, polegającego na wycięciu całego jelita grubego.

Rozwojowi raka jelita grubego sprzyja też dieta ubogoresztkowa, charakterystyczna dla  krajów rozwiniętych kultury zachodniej – brak warzyw, duża ilość tłuszczów i czerwonego mięsa (w krajach afrykańskich i azjatyckich ryzyko zachorowania jest zdecydowanie niższe). Wśród czynników zwiększających ryzyko nowotworu wymienia się także palenie papierosów.

Rak jelita grubego może manifestować się obecnością krwi w kale, zmianą rytmu wypróżnień, nieuzasadnionym chudnięciem, bólami brzucha, niedokrwistością czy dodatnim testem na krew utajoną w stolcu. Rak może rozwinąć się w każdym odcinku jelita. Guz wykazuje zdolność inwazji otaczających tkanek oraz może dawać przerzuty, głównie do wątroby, ale również do płuc, jajników, nadnerczy, mózgu oraz kości.

Rak jelita grubego, jak większość nowotworów w początkowej fazie, często rozwija się zupełnie bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest postępowanie profilaktyczne. Kolonoskopia pozwala na ujawnienie zmian przednowotworowych i zmian na wczesnym etapie rozwoju nowotworu, gdy są bardzo duże szanse na jego wyleczenie. Profilaktyczna kolonoskopia (u osób bez objawów alarmowych ze strony przewodu pokarmowego) powinna być wykonana pomiędzy 50-65 r.ż., natomiast osoby, które są obciążone wystąpieniem raka jelita grubego w pierwszej linii genetycznej (rodzice, rodzeństwo) powinny mieć wykonane to badanie 10 lat przed datą zachorowania członka rodziny.

Odrębne wytyczne obejmują chorych z rodzinną polipowatością jelita grubego. Ta stosunkowo mała grupa chorych (przyczyna ok. 1 proc. przypadków raka jelita grubego) wymaga wykonania badań kolonoskopowych u krewnych pierwszego stopnia już w pierwszej połowie drugiej dekady życia. Odrębne wytyczne stosuje się dla chorujących na nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), które przy wieloletnich przebiegach choroby powinny być poddane monitorowaniu ze względu na zwiększone ryzyko powstania raka. Kolonoskopia połączona z endoskopową polipektomią jest najskuteczniejszą metodą zmniejszającą zapadalność na raka jelita grubego i poprawiająca rokowanie w razie jego wczesnego wykrycia.

Autor: lek. Maciej Szadkowski, specjalista chirurgii ogólnej i gastroenterologii z NTM Szpitala Specjalistycznego im. Św. Rodziny.